مالتیپل اسکلروزیس (MS) یک بیماری ناتوان کننده مغز و نخاع (سیستم عصبی مرکزی) است.

در MS سیستم ایمنی بدن به غلاف محافظ (میلین) که فیبرهای عصبی را پوشانده حمله می کند و باعث ایجاد مشکلات ارتباطی بین مغز و بقیه بدن می شود. سرانجام این بیماری می تواند باعث آسیب دائمی یا تخریب اعصاب شود.

علائم و نشانه های بیماری ام اس بسیار متفاوت است و به میزان آسیب عصبی و اینکه کدام اعصاب تحت تأثیر قرار می گیرند بستگی دارد.

برخی از افراد مبتلا به ام اس شدید ممکن است توانایی راه رفتن به طورمستقل یا به طور کلی را از دست بدهند،در حالی که برخی دیگر ممکن است مدت طولانی بهبودی را بدون هیچ گونه علائم جدید تجربه کنند

هیچ درمانی برای مالتیپل اسکلروز وجود ندارد. اما درمان ها می توانند به بهبودی در حملات ، اصلاح دوره بیماری و مدیریت علائم کمک کنند.

علائم بیماری ام اس

علائم و نشانه های MS متعدد ممکن است در هر فرد و در طول دوره بیماری بسته به موقعیت فیبرهای عصبی آسیب دیده متفاوت باشد.  علائم اغلب بر حرکت تأثیر می گذارند مانند:

• بی حسی یا ضعف در یک یا چند اندام که به طور معمول در یک طرف از بدن هر بار اتفاق می افتد،یا پاها همراه با تنه
• احساس برق گرفتگی که با حرکات خاصی در گردن ایجاد می شود به خصوص خم شدن گردن به جلو (علامت لرمیت)
• لرزش،عدم هماهنگی یا راه رفتن ناپایدار

مشکلات بینایی نیز رایج است، از جمله:

• از بین رفتن جزئی یا کامل بینایی، معمولاً هر بار دریک چشم اغلب همراه با درد هنگام حرکت دادن چشم
• دوبینی طول کشیده
• تاری دید

دوره  های بیماری MS

اکثر مبتلایان به MS دارای یک دوره بیماری عودکننده- فروکش کننده هستند.  آنها دوره هایی از علائم یا عودهای جدید را تجربه می کنند که طی روزها یا هفته ها به وجود می آیند

و معمولاً تا حدی یا کاملاً بهبود می یابند.  به دنبال این عودها، دوره های بهبودی بیماری که می تواند ماه ها یا حتی سال ها ادامه داشته باشد وجود دارد.

افزایش کم دمای بدن می تواند علائم و نشانه های MS را به طور موقت بدتر کند اما به عنوان عود بیماری در نظر گرفته نمی شود.

در حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد از مبتلایان به MS عودکننده- فروکش کننده ، علائم سرانجام پیشرفت مداوم با یا بدون دوره های بهبودی پیدا می کنند که به عنوان MS پیشرونده ثانویه شناخته می شود.

وخیم تر شدن علائم معمولاً شامل مشکلات مربوط به حرکت و راه رفتن است.  میزان پیشرفت بیماری در بین مبتلایان به MS پیشرونده ثانویه متفاوت است.

برخی از مبتلایان به MS شروع تدریجی و پیشرفت مداوم علائم ونشانه ها را بدون هیچ عودی تجربه می کنند.  این بیماران به عنوان MS پیشرونده اولیه شناخته شده می شوند.

علل بیماری ام اس

علت مالتیپل اسکلروز ناشناخته است.  این بیماری یک بیماری خود ایمنی محسوب می شود که در آن سیستم ایمنی بدن به بافت های خود حمله می کند.  در مورد ام اس این نقص سیستم ایمنی بدن ماده چربی ای که فیبرهای عصبی را در مغز و نخاع (میلین) محافظت می کند، تخریب می کند.

میلین را می توان با پوشش عایق روی سیمهای برق تشبیه کرد.  هنگامی که میلین آسیب ببیند و فیبرعصبی در معرض قرار گیرد پیام هایی که در طول آن عصب حرکت می کنند ممکن است کند یا متوقف شوند. خود عصب نیز ممکن است آسیب ببیند.

مشخص نیست که چرا بیماری ام اس در بعضی از افراد بروز می کند.  به نظر می رسد ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی مسئول آن است.

این عوامل ممکن است خطر ابتلا به مالتیپل اسکلروزیس را افزایش دهد:

• سن: بیماری ام اس در هر سنی ممکن است رخ دهد، اما معمولاً افراد بین ۱۶ تا ۵۵ سال را مبتلا می کند.
• جنسیت: در زنان احتمال نوع عودکننده- فروکش کننده دو یا سه برابر بیشتر از مردان است.
• سابقه خانوادگی: اگر یکی از والدین یا خواهرو برادر شما مبتلا به ام اس بوده باشد، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به این بیماری هستید.
• برخی ازعفونت ها: انواعی از ویروس ها به MS مرتبط شده اند، از جمله اپشتین بار، ویروسی که باعث ایجاد مونونوکلئوز عفونی می شود.
• نژاد:افراد سفید پوست به ویژه افراد اروپای شمالی بیشترین خطر ابتلا به بیماری ام اس را دارند. آسیایی ها، آفریقایی ها یا بومیان آمریکا کمترین خطر ابتلا را دارند.
• اقلیم MS: در کشورهایی که دارای آب و هوای معتدل هستند از جمله کانادا، شمال ایالات متحده، نیوزلند، جنوب شرقی استرالیا و اروپا بسیار بیشتر است.
• ویتامین: D داشتن مقادیر کم ویتامین D وکم قرار گرفتن در معرض نور آفتاب با خطر بیشتری از ابتلا به ام اس همراه است.
• برخی از بیماری های خود ایمنی: در صورت ابتلا به بیماری تیروئید، دیابت نوع ۱ یا بیماری التهابی روده احتمال ابتلا به بیماری ام اس کمی بیشتر است.
• سیگار کشیدن: در افراد سیگاری که مجموعه ای از علائم اولیه که ممکن است علائم بیماری ام اس باشد را تجربه می کنند، نسبت به افراد غیر سیگاری احتمال وقوع یک رویداد ثانویه که میتواند ام اس عودکننده- فروکش کننده را تایید کند بیشتر است.

عوارض بیماری ام اس

موارد زیر همچنین ممکن است در افراد مبتلا به مالتیپل اسکلروزمشاهده شوند:

• سفتی یا اسپاسم عضلانی
• فلج، به طور معمول در پاها
• مشکلات مثانه، روده یا عملکرد جنسی
• تغییرات ذهنی مانند فراموشی یا نوسانات خلقی
• افسردگی
• صرع

تشخیص بیماری ام اس

هیچ تست خاصی برای MS وجود ندارد.  تشخیص مالتیپل اسکلروزیس اغلب بر اساس رد تشخیص های دیگر است که ممکن است علائم و نشانه های مشابه را ایجاد کند که به آنها تشخیص های افتراقی گفته می شود.

سپس پزشک شما ممکن است موارد زیر را توصیه کند:

• آزمایش خون برای کمک به رد سایر بیماریهای دارای علائم مشابه. MS آزمایشات مربوط به بیومارکرهای ویژه مرتبط  با MS در حال انجام است و ممکن است به تشخیص بیماری نیز کمک کند.
• تپ کردن نخاع (LP) که در آن یک نمونه کوچک از مایعات کانال ستون فقرات شما برای آنالیز آزمایشگاهی خارج می شود. این نمونه می تواند ناهنجاری های آنتی بادی هایی را که با ام اس مرتبط هستند نشان دهد. شیره نخاعی همچنین می تواند در رد عفونت ها و سایر شرایط با علائمی شبیه به MS کمک کند.
• MRI • که می تواند مناطقی از ضایعات MS در مغز و نخاع شما را نشان دهد.  ممکن است شما یک تزریق داخل وریدی از ماده حاجب برای برجسته کردن ضایعات دریافت کنید که نشان می دهد که بیماری شما در مرحله فعال است.
• آزمایش های پتانسیل تحریکی که سیگنال های الکتریکی تولید شده توسط سیستم عصبی را در پاسخ به محرک ها ثبت می کنند.  یک آزمایش پتانسیل تحریکی ممکن است از محرک های بصری یا محرک های الکتریکی استفاده کند که در آن شما یک الگوی تصویری متحرک را مشاهده می کنید  یا تکانه های الکتریکی کوتاه برای اعصاب پاها یا دست ها بفرستد.  الکترودها سرعت حرکت اطلاعات در مسیرهای عصبی را اندازه گیری می کنند.
• در اکثر مبتلایان به بیماری عودکننده- فروکش کننده این تشخیص کاملاً ساده و براساس الگویی از علائم ثابت بیماری داده شده و با روش های تصویربرداری از مغز مانند MRI تأیید شده است.

تشخیص بیماری ام اس در افرادی که علائم غیرمعمول یا بیماری پیشرونده دارند می تواند مشکل تر باشد.  در این موارد آزمایش بیشتر از جمله آنالیز مایع نخاعی، تست پتانسیل تحریکی و تصویربرداری بیشتر ممکن است لازم باشد.

درمان حملات MS

• کورتیکواستروئیدها مانند پردنیزون خوراکی و متیل پردنیزولون داخل وریدی برای کاهش التهاب عصبی تجویز می شوند. عوارض جانبی ممکن است شامل بی خوابی، افزایش فشار خون، نوسانات خلقی و احتباس مایعات باشد.
• تعویض پلاسما (پلاسمافرز) بخش مایع خون(پلاسما)برداشته شده و از سلولهای خونی جدا می شود. سلول های خونی سپس با یک محلول پروتئینی (آلبومین) مخلوط می شوند و به بدن بازگردانده می شود. اگر علائم جدید یا شدید باشد و به استروئیدها پاسخ نداده باشد ممکن است از روش تعویض پلاسما استفاده شود.

درمان برای اصلاح پیشروی بیماری

در مورد MS پیشرونده اولیه،  ocrelizumab (Ocrevus) تنها درمان اصلاح کننده بیماری (FMD) است که مورد تأیید FDA قرار گرفته است.  در افرادی که از این روش درمانی استفاده می کنند نسبت به افرادی که نمی کنند احتمال پیشرفت بیماری کمتر است.

برای MS عودکننده-فروکش کننده،  چندین درمان اصلاح کننده بیماری در دسترس هستند.

بخش اعظم پاسخ ایمنی مرتبط با MS در مراحل اولیه بیماری رخ می دهد.  درمان تهاجمی با این داروها در اسرع وقت می تواند میزان عود را کاهش داده و سرعت تشکیل ضایعات جدید را کم کند.

بسیاری از روشهای اصلاح کننده بیماری که برای درمان بیماری ام اس استفاده می شود خطرات قابل توجهی برای سلامتی دارند.  انتخاب روش درمانی مناسب به توجه دقیق به عوامل زیادی از جمله طول مدت و شدت بیماری، اثربخشی درمانهای قبلی MS، سایر موارد بهداشتی، هزینه و وضعیت فرزند آوری نیاز دارد.

گزینه های درمانی برای MS عودکننده-فروکش کننده شامل داروهای تزریقی است، از جمله:

• اینترفرون های بتا، این داروها از جمله داروهای معمول تجویز شده برای درمان بیماری ام اس هستند. آنها زیر پوستی یا داخل عضلانی تزریق می شوند و می توانند دفعات و شدت عود را کاهش دهند.

عوارض جانبی اینترفرونهای بتا ممکن است شامل علائم شبه آنفولانزا و واکنش در محل تزریق باشد.

برای نظارت بر آنزیم های کبدی آزمایش خون لازم است زیرا آسیب کبدی یک اثر جانبی احتمالی در استفاده از اینترفرون است.  افرادی که اینترفرون مصرف می کنند ممکن است آنتی بادی های خنثی کننده تولید کنند که می توانند اثر بخشی دارو را کاهش دهند.

• گلاتیرامر استات (Copaxone, Glatopa)، این دارو ممکن است به توقف حمله سیستم ایمنی بدن به میلین کمک کند و باید زیر پوستی تزریق شود. عوارض جانبی می تواند شامل تحریک پوستی در محل تزریق باشد.

درمانهای خوراکی شامل:

• فینگولیمود (Gilenya)، این داروی خوراکی با مصرف یک بار در روز، میزان عود را کاهش می دهد.

بعد از اولین دوز باید شش ساعت ضربان قلب خود را تحت نظر داشته باشید زیرا ممکن است تعداد ضربان قلب را کم کند. عوارض جانبی دیگر آن شامل عفونت های نادر جدی، سردرد، افزایش فشارخون و تاری دید می باشد.

• دی متیل فومارات (Tecfidera) ، این داروی خوراکی با مصرف دو بار در روز می تواند عود را کاهش دهد. عوارض جانبی ممکن است شامل گرگرفتگی، اسهال، حالت تهوع و کاهش تعداد گلبول های سفید خون باشد.
• تریفلونومید (Aubagio)، این داروی خوراکی با مصرف یک بار در روز می تواند میزان عود را کاهش دهد. تریفلونومید می تواند باعث آسیب کبدی، ریزش مو و عوارض جانبی دیگر شود. این دارو برای جنین در حال رشد مضر است و نباید توسط زنانی که ممکن است باردار شوند و از قرص ضد بارداری استفاده نمی کنند  و یا همسرشان استفاده شود.
• سیپونیمود (Mayzent)، تحقیقات نشان می دهد که این داروی خوراکی با مصرف یک بار در روز می تواند سرعت عود را کاهش داده و به کندی پیشرفت MS کمک کند. همچنین برای ام اس پیشرونده ثانویه تأیید شده است. عوارض جانبی احتمالی آن شامل عفونت های ویروسی، مشکلات کبدی و کاهش گلبول های سفید خون است.  سایر عوارض جانبی احتمالی شامل تغییر در ضربان قلب، سردرد و مشکلات بینایی است.  سیپونیمود برای جنین در حال رشد مضر است بنابراین زنانی که ممکن است باردار شوند باید هنگام مصرف این دارو و ۱۰ روز پس از قطع دارو از قرص ضد بارداری استفاده کنند.

درمانهای تزریق شامل:

• اکرلی زومب (Ocrevus) ، این دارو یک آنتی بادی ایمونوگلوبولین انسانی است که تنها DMT است که توسط FDA برای درمان هر دو نوع عودکننده-فروکش کننده و پیشرونده اولیه ام اس تأیید شده است. کارآزمایی های بالینی نشان داده است که این دارو میزان عود را در نوع عود کننده بیماری کاهش داده و وخیم تر شدن ناتوانی را درهر دو نوع بیماری کاهش داده است.

تزریق داخل وریدی Ocrevus توسط یک متخصص انجام می شود.  عوارض جانبی ناشی از تزریق ممکن است شامل واکنش التهابی در محل تزریق، کاهش فشارخون، تب و حالت تهوع باشد.  Ocrevus همچنین ممکن است خطر ابتلا به برخی از انواع سرطان به ویژه سرطان پستان را افزایش دهد.

• ناتالیزومب (Tysabri)، این دارو برای جلوگیری از ورود سلولهای ایمنی ویرانگر از جریان خون به مغز و نخاع طراحی شده است. این دارو ممکن است درمان خط اول برای برخی از مبتلایان به بیماری ام اس شدید یا به عنوان یک روش خط دوم در برخی دیگر در نظر گرفته شود.

این دارو خطر ابتلا به عفونت ویروسی جدی مغزی به نام لکوانسفالوپاتی پیشرونده چند کانونی (PML) را در افرادی که از نظر پادتن عامل ایجاد کننده ویروس PML JC مثبت هستند، افزایش می دهد.  افرادی که آنتی بادی ندارند تقریبا خطر ابتلا به PML را ندارند.

المتوزومب (Campath, Lemtrada)، این دارو با هدف قرار دادن پروتئینی در سطح سلولهای ایمنی واز بین بردن گلبولهای سفید به کاهش عود بیماری ام اس کمک می کند.  این اثر می تواند آسیب عصبی احتمالی ناشی از گلبولهای سفید را محدود کند.  اما همچنین خطر ابتلا به عفونت ها و اختلالات خود ایمنی را افزایش می دهد، از جمله بیماری های خود ایمنی تیروئید و یک بیماری نادر کلیه با واسطه ایمنی.

درمان با المتوزومب شامل پنج روز متوالی تزریق وریدی دارو و به دنبال آن سه روز تزریق یک بار در سال است.  واکنشهای هنگام تزریق با المتوزومب شایع است.

این دارو فقط توسط ارائه دهندگان ثبت شده در دسترس است و افرادی که با این دارو درمان می شوند باید در یک برنامه ویژه نظارت بر ایمنی دارو ثبت شوند.

میتوکسانترون: این داروی سرکوب کننده سیستم ایمنی می تواند برای قلب مضر باشد و با ایجاد بدخیمی های خونی همراه است.  در نتیجه استفاده از آن در درمان ام اس بسیار محدود است.  میتوکسانترون گاهی برای درمان MS شدید و پیشرفته استفاده می شود.